Prawa oskarżonego w świetle jego aktywnego udziału w rozprawie przed sądem I instancji.
Oskarżonemu przysługuje prawo do korzystania z pomocy profesjonalnego obrońcy. Może go ustanowić sam. Jeżeli tego nie zrobi, to na jego pisemny wniosek, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznaczy mu w postępowaniu sądowym obrońcę z urzędu (art. 80a § 1 i 2 k.p.k). Oskarżony nie ma jednak wpływu na, to który adwokat będzie go bronił – konkretny obrońca z urzędu jest wyznaczany przez sąd z tzw. listy. Zmiana obrońcy z urzędu może nastąpić tylko na uzasadniony wniosek oskarżonego lub obrońcy (art. 81 § 2 k.p.k).

Kodeks postępowania karnego przewiduje też tzw. obronę obligatoryjną, czyli sytuację, w której oskarżony musi mieć obrońcę. Jeżeli nie ustanowił go samodzielnie, sąd musi mu przyznać obrońcę z urzędu (art. 81 § 1 k.p.k). Następuje to, jeżeli:

  • Nie ukończył 18 lat
  • Jest głuchy, niemy lub niewidomy
  • Zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona
  • Zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny (art. 79 § 1 k.p.k)
  • Gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę (art. 79 § 2 k.p.k)
  • W postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię, tj. przestępstwo zagrożone karą 3 lat pozbawienia wolności lub surowszą (art. 80 k.p.k)

Także w postępowaniu przygotowawczym, tj. przed wniesieniem do sądu aktu oskarżenia, podejrzany może ubiegać się o obrońcę z urzędu. Aby go otrzymać musi jednak wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (art. 78 § 1 k.p.k).

Oznacza to sytuację, gdy podejrzanego nie stać na opłacenie obrońcy z wyboru, lub posiada wprawdzie środki finansowe, ale opłacenie kosztów obrony z wyboru wiązałoby się z pogorszeniem sytuacji bytowej jego rodziny (wykluczone byłoby zapewnienie im minimalnego poziomu utrzymania). Należy dołączyć do wniosku dokumenty np.: odcinki renty czy emerytury, dokumenty ponoszonych wydatków, dokumentację lekarską. Na zarządzenie o odmowie przyznania obrońcy z urzędu przysługuje zażalenie.

Oskarżony realizuje swoje prawo do obrony także poprzez udział w rozprawach sądowych. Sąd ma obowiązek informowania go o terminach rozprawy oraz o innych czynnościach, w których może brać udział (art. 117 § 1 k.p.k). Może to zrobić listownie, a także ustnie na rozprawie (wtedy nie wysyła pisemnego zawiadomienia). Oskarżony i podejrzany ma jednak obowiązek zawiadamiać prokuratora lub sąd o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni (art. 75 § 1 k.p.k). Jeżeli tego nie zrobi, zawiadomienie wysłane na znany sądowi adres uważa się za doręczone.

Udział oskarżonego w rozprawie jest jego prawem, a nie obowiązkiem (art. 374 k.p.k). Kodeks postępowania karnego przewiduje obowiązkową obecność oskarżonego jako wyjątek, np. gdy sąd uzna jego obecność za obowiązkową. Gdy oskarżony, którego obecność jest obowiązkowa, nie stawi się na rozprawie sąd zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie lub przerywa albo odracza w tym celu rozprawę (art. 382 k.p.k). Jeżeli obecność oskarżonego nie była obowiązkowa, sąd może prowadzić rozprawę i wydać wyrok pod jego nieobecność. Może to zrobić także, gdy oskarżony, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej nie stawi się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia. Jedynym warunkiem jest wcześniejsze złożenie przez niego wyjaśnień przed sądem.

Oskarżony pozbawiony wolności, którego udział w rozprawie nie jest obowiązkowy, może w terminie 7 dni od doręczenia mu wezwania, złożyć wniosek o doprowadzenie na rozprawę (art. 353 § 3 k.p.k). Jeżeli wniosek został złożony w terminie, sąd musi go uwzględnić. Jeżeli zaś po jego upływie, sąd uwzględni wniosek, tylko jeżeli doprowadzenie nie spowoduje odroczenia rozprawy. Wniosek o sprowadzenie na rozprawę apelacyjną, może zostać nie uwzględniony, jeżeli sąd uzna, że wystarczająca jest obecność obrońcy.

Oskarżony, który nie mógł, stawić się na rozprawie może usprawiedliwić swoją nieobecność i wnieść o odroczenie. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego (art. 117 § 2 a k.p.k).

Rozprawy nie prowadzi się także, gdy brak dowodu, że strona została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn (art. 117 § 2 k.p.k).

Oskarżony (podejrzany w postępowaniu przygotowawczym) może składać własne wnioski dowodowe. We wniosku dowodowym należy wskazać dowód (np.: świadków, dokumenty, opinie biegłych) oraz okoliczności, które mają być udowodnione. Można także określić sposób przeprowadzenia dowodu (art. 169 § 1 k.p.k). Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu, np.: ustalenia tożsamości naocznego świadka (art. 169 § 2 k.p.k). Sąd nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku dowodowego (art. 170 § 1 k.p.k). Oddali go, jeżeli:

  • Przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne
  • Okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy
  • Dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności
  • Dowodu nie da się przeprowadzić
  • Wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić (art. 170 § 2 k.p.k). Na postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego nie przysługuje zażalenie, jednakże możliwe jest powtórzenie wniosku. Oskarżony ma prawo do dostępu do akt sądowych i sporządzenia z nich odpisów (art. 156 § 1 k.p.k). Jeżeli jest pozbawiony wolności może złożyć do sądu wniosek o przesłanie akt do zakładu karnego lub aresztu śledczego. Wyjątkowo, sąd może udostępnić akta w sekretariacie – wtedy oskarżony jest doprowadzany (§ 96 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych). Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kopie dokumentów z akt sprawy (art. 156 § 2 k.p.k).

Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne. Każdej jego stronie przysługuje prawo do zaskarżenia orzeczenia, z którym się nie zgadza. Środki zaskarżenia dzielą się na zwykłe i nadzwyczajne. Zwykłe środki zaskarżenia, tj. zażalenie i apelacja przysługują w toku postępowania. Można nimi zaskarżyć tylko nieprawomocne orzeczenia. Z nadzwyczajnych środków zaskarżenia, tj. kasacji i wniosku o wznowienie postępowania, można skorzystać dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania.

Prezentowana porada może nie zawierać kompletnych informacji, aby rozwiązać konkretnie Twój problem.
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat zadaj pytanie prawnikowi.

Zadaj pytanie prawnikowi

Prawa oskarżonego Prawo karne Sąd Rozprawa Obrońca Obrońca z urzędu Wyrok Postępowanie dowodowe Wniosek dowodowy Dowody