20 gru 2020
Artykuł 18 ust. 4 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi, że państwo zobowiązuje się do poszanowania wolności rodziców lub, w odpowiednich przypadkach, opiekunów prawnych do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami. Rozwinięcie tego prawa odnaleźć można w art. 48 Konstytucji RP stanowiącym, że rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać dojrzałość dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Zgodnie z poglądami P. Jarosa ochrona rodzicielstwa i rodziny jest zasadą konstytucyjną, i to o wysokiej randze. Zarówno prawo krajowe, jak i międzynarodowe pozostawia rodzicom dobrowolność wychowania dziecka. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na to, że rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Natomiast stosunki między rodzicami a dzieckiem reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem największej troski rodziców (art. 18 ust. 1 Konwencji). Należy jednak pamiętać, że za dziecko odpowiedzialne są także inne osoby zajmujące się nim w ramach określonych zadań edukacyjnych, zapewnienia rozrywki, leczenia lub wypoczynku. Oprócz tego wymienione osoby w czasie nieobecności rodziców są odpowiedzialne za bezpieczeństwo dziecka, a także na podstawie art. 427 Kodeksu cywilnego są odpowiedzialne wobec osoby trzeciej, której dziecko wyrządziło krzywdę.
Wsparciem w jak najlepszym wypełnianiu roli rodziców zgodnie z art. 18 Konwencji będą państwa, które są zobowiązane do okazywania odpowiedniej pomocy rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowywaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi. Ponadto art. 18 Konstytucji RP stanowi, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy ze strony państwa (art. 72 ust. 2 Konstytucji RP). Niemożność wychowywania się dziecka w naturalnej rodzinie w negatywny sposób wpływa na jego prawidłowy rozwój.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej jest swoistym instrumentem, którym posłużył się ustawodawca, aby zminimalizować występowanie tego typu zjawisk. Ustanowiono dwie formy wsparcia rodziny. Pierwsza to podjęcie działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do właściwego wypełniania tych funkcji, tj. poradnictwo rodzinne, terapia rodzinna rozumiana jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań. Drugą formą jest system pieczy zastępczej, czyli zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieci w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców.
Zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej występuje w formie rodzinnej i instytucjonalnej. System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców (art. 2 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej). Z kolei dzieci, które są częściowo bądź całkowicie pozbawione opieki rodzicielskiej, mogą zostać umieszczone w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. W momencie gdy dziecko zostaje pozbawione naturalnej opieki rodziców, obowiązkiem państwa jest roztoczenie opieki nad takim dzieckiem i okazanie mu należytej pomocy. Podsumowując, państwo powinno udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie, jako naturalnej i podstawowej komórce społeczeństwa, w szczególności przy jej zakładaniu i w okresie trwania odpowiedzialności rodziny za opiekę i wychowanie dzieci pozostających na jej utrzymaniu.
Mimo rozwoju cywilizacyjnego nadal w wielu krajach ubóstwo wśród dzieci stanowi ogromny problem. Według raportu UNICEF ponad 30 mln dzieci w najbogatszych krajach świata żyje w ubóstwie. Natomiast dostępu do podstawowych dóbr, niezbędnych do prawidłowego rozwoju, nie ma ponad 13 mln dzieci w Unii Europejskiej. W Polsce jest to prawie 1,3 mln dzieci.
Artykuł 27 ust. 3 Konwencji stanowi, że państwo, zgodnie z warunkami krajowymi oraz odpowiednio do swych środków, będzie podejmowało właściwe kroki dla wspomagania rodziców lub innych osób odpowiedzialnych za dziecko w realizacji tego prawa oraz będzie udzielało, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz innych programów pomocy, szczególnie w zakresie żywności, odzieży i mieszkań.
Punktem odniesienia dla tego przepisu jest art. 71 Konstytucji RP, na mocy którego nałożono na władze państwowe obowiązek uwzględniania dobra rodziny w swojej polityce społecznej i gospodarczej, a co za tym idzie, udzielania szczególnego wsparcia rodzinie znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. Z zasady subsydiarności, której wyraz dają m.in. art. 72 ust. 2 i Preambuła Konstytucji RP, wynika, że państwo udziela pomocy dopiero wtedy, gdy rodzina sama nie jest w stanie zapewnić sobie środków na utrzymanie. Toteż główna odpowiedzialność za utrzymanie dziecka spoczywa na rodzicach lub opiekunach prawnych dziecka. Realizując międzynarodowe postanowienia, Rzeczpospolita Polska wspiera rodzinę poprzez udzielanie świadczeń rodzinnych. Oprócz tego udzielana jest również pomoc materialna o charakterze socjalnym dla uczniów jest to: zasiłek szkolny i stypendium szkolne oraz motywacyjnym, stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendium Prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Godny uwagi jest fakt, że w 2004 r. Rzecznik Praw Dziecka podkreślił zjawisko segregacji uczniów w szkołach i placówkach oświatowych. Zauważył podziały na „lepszych” i „gorszych” uczniów czy klasy. Taka segregacja dzieci jest dyskryminacją i stanowi naruszenie postanowień art. 2 Konwencji. Z kolei w zakresie wsparcia żywieniowego realizowany jest wieloletni program „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, którego celem jest m.in. wsparcie gmin w wypełnianiu zadań własnych o charakterze obowiązkowym w zakresie dożywiania dzieci oraz zapewnienia posiłku osobom pozbawionym go, długofalowe działanie w zakresie poprawy stanu zdrowia dzieci i młodzieży poprzez ograniczanie zjawiska niedożywienia, jak również poprawa poziomu życia osób i rodzin o niskich dochodach. Dzięki temu programowi dzieci z ubogich rodzin nie doświadczają nieprzyjemności ze strony rówieśników, podczas gdy w przeszłości znane były przypadki podkradania jedzenia uczniom, którym rodzice przygotowywali do szkoły posiłki. Na podstawie art. 27 ust. 4 Konwencji państwo podejmuje wszelkie kroki dla zapewnienia utrzymania dziecka przez rodziców lub innych osób ponoszących odpowiedzialność finansową za dziecko zarówno na terenie danego państwa, jak i za granicą. Rzeczpospolita Polska realizuje owo założenie poprzez nakładanie na jednego z rodziców obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka. Przepisy regulujące obowiązek alimentacyjny określa Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Z kolei dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem członków ich rodziny. W przypadku gdy osoba uchyla się od obowiązku alimentacyjnego dłużej niż 6 miesięcy, może zostać wpisana do rejestru dłużników. W sytuacji gdy uchylanie się nosi miano uporczywego, to zgodnie z art. 209 § 1 Kodeksu karnego staje się przestępstwem niealimentacji. Państwo, starając się zapewnić ochronę praw dziecka, utworzyło fundusz alimentacyjny, który stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa.
Prezentowana porada może nie zawierać kompletnych informacji, aby rozwiązać konkretnie Twój problem.
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat zadaj pytanie prawnikowi.
Prawa dziecka Alimenty Rzecznik praw dziecka Ochrona praw dziecka Konstytucja